پذیرفته شدن فیلم «زن و بچه» به کارگردانی سعید روستایی در جشنوارهٔ کن ۲۰۲۵ جنجال‌هایی را در داخل و خارج از ایران به‌راه انداخته است. این فیلم که در ایران و با مجوزهای رسمی و پروانه ساخت صادره از وزارت ارشاد ساخته شده و بازیگران در آن حجاب رسمی را رعایت کرده‌اند، جنجال‌برانگیز شده و در این بین، محمد رسول‌اف، کارگردان «دانه انجیر مقدس» را واداشته تا وارد عمل شود.
«زن و بچه» پیش از آن که در جشنواره کن پذیرفته شود نیز به دلیل پرداختن به موضوعی که حساسیت‌برانگیز است، در ایران دیدگاه‌های مختلفی را برانگیخته بود. این موضوعات محمد رسول‌اف که در می ۲۰۲۴ پس از محکومیت به زندان به‌دلیل ساخت «دانه انجیر مقدس» از ایران به اروپا مهاجرت کرده بود را واداشته تا به‌طور جدی از سعید روستایی دفاع کند.
انجمن فیلمسازان مستقل ایران (IIFMA) ادعا کرده است که جشنوارهٔ کن با انتخاب «زن و بچه» در برابر مقامات سرکوب‌گر ایران کوتاه آمده است. آنان می‌گویند این فیلم با مجوز دولت تولید شده و بنابراین باید «فیلمی تبلیغاتی» تلقی شود. علاوه بر برچسب «تبلیغاتی»، این نهاد که به مدیریت کاوه فرنام، تهیه‌کنندهٔ ساکن دوبی اداره می‌شود، به نمایش بازیگران زن فیلم از جمله بازیگر اصلی، پریناز ایزدیار با حجاب اجباری نیز اعتراض دارد؛ حجابی که بسیاری از زنان ایرانی در اعتراض به قوانین جمهوری اسلامی کنار گذاشته‌اند. این انجمن که مدعی است صدها عضو از بدنهٔ سینمای ایران را نمایندگی می‌کند و می‌گوید بیش از نیمی از این اعضا در داخل ایران هستند، این اقدام را «خیانت» به جنبش «زن، زندگی، آزادی» می‌داند.
فرنام در گفت‌وگو با «ورایتی» گفت: «پس از «زن، زندگی، آزادی»، مهم‌ترین مسئله این است که زنان، به‌ویژه نسل جوان، دیگر حجاب اسلامی را رعایت نمی‌کنند. زنان سال‌ها برای این مسئله جنگیده‌اند و بسیاری از آنها جان خود را در این راه از دست داده‌اند».
او همچنین در ادامه گفت: «اگر فیلم‌سازی بخواهد نشان دهد که مردم هنوز از قوانین احمقانهٔ حکومت پیروی می‌کنند، این تصویر دروغینی از جامعهٔ ماست و خیانت به همهٔ مبارزات، به‌ویژه از سوی زنان و نسل جوان اس».
به طور کلی موضع انجمن فیلمسازان مستقل ایران (IIFMA) این است که سعید روستایی با ساخت فیلم جدیدش به حکومت ایران «باج» داده و جشنوارهٔ کن نیز با انتخاب «زن و بچه» در این تبانی شریک است، چرا که به فیلمی که آن را اساسا «تبلیغاتی» می‌دانند، تریبون داده است. جشنوارهٔ فیلم کن تا کنون در واکنش به این اتهامات هیچ موضع‌گیری‌ای نکرده است.
از طرف دیگر همانند سایر مسائل مربوط به ایران، واقعیتِ پشت این جنجال پیچیده و چندوجهی است.
محمد رسول‌اف، که از سوی IIFMA به خاطر تبریک گفتن به سعید روستایی در اینستاگرام بابت راه‌یابی «زن و بچه» به کن مورد انتقاد قرار گرفته، بیانیه‌ای برای «ورایتی» فرستاده است.
بیانیه کامل محمد رسول‌اف
برای من تفاوت روشنی وجود دارد میان فیلم‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی و فیلم‌هایی که زیر فشار سانسور ساخته می‌شوند.
اینکه برخی بخواهند دیگران را از حضور در جشنواره‌های بین‌المللی منع کنند، با اصول آزادی هنری و حتی با حقوق پایهٔ انسانی در تضاد است.
این فضا فشار زیادی بر فیلمسازان ایرانی وارد می‌کند؛ کسانی که نه می‌توانند بیرون از سیستم رسمی کار کنند و نه فراتر از سانسور حرکت کنند.
آنها بین دو فشار گرفتار شده‌اند: از یک‌سو فشار سیستم سانسور، و از سوی دیگر فشار کسانی که هر نوع فعالیت حرفه‌ای را خیانت به مردم یا همکاری با رژیم می‌دانند و حق انتخاب مسیر شخصی را از دیگران سلب می‌کنند.
برای من روشن است که هر کس توانایی‌ها، ظرفیت‌ها و شرایط متفاوتی دارد. همه نمی‌توانند خطرات ساخت فیلم‌های زیرزمینی را بپذیرند.
اصغر فرهادی نمونه واضحی از کسی است که در این زمینه بسیار موفق بوده است. در واقع، او پیشتر با تهیه‌کننده فیلم جدید سعید روستایی همکاری کرده بود و حتی با تهیه‌کننده دیگری که شهرت بدتری داشت. فرهادی توانست فیلم‌های خود را بسازد، آنها را در جشنواره‌های بین‌المللی به نمایش بگذارد و هم در داخل و هم در خارج از ایران اکران کند. او توانست آثار شگرفی خلق کند.
البته برای ما ایده‌آل نیست که تسلیم سانسور شویم، اما نباید از تلاش دست بکشیم. مردم ایران به فیلم‌های فارسی‌زبان نیاز دارند که بتوانند در سینماها تماشا کنند. ما، فیلمسازان ایرانی، باید سینماها را از دست مقامات بازپس بگیریم. مبارزه غیرخشونت‌آمیز برای آزادی یک روند آهسته اما ثابت است. از طرفی، به عنوان کسانی که به آزادی بیان اعتقاد داریم و سانسور را ابزاری برای کنترل و محو می‌بینیم، نمی‌توانیم خودمان ابزار طرد دیگران شویم.
می‌خواهم دوباره تأکید کنم: برای من، خط روشنی بین فیلم‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی، که مخالف آنها هستم، و فیلم‌هایی که تحت فشار سانسور داستان‌های خود را تعریف می‌کنند، وجود دارد.
شاید شنیده باشید که چند سال پیش، وقتی فیلم قهرمان اصغر فرهادی در جشنواره کن به نمایش درآمد، من انتقاد علنی از جمله‌ای که او در کنفرانس مطبوعاتی بیان کرده بود، کردم. او گفت: «یک بازیگر فقط یک بازیگر است»، به این معنی که اهمیتی ندارد بازیگر در چه نوع فیلمی انتخاب می‌کند تا بازی کند. این جمله اشاره‌ای بود به امیر جعفری (بازیگر اصلی قهرمان)که در فیلم دیگری هم بازی کرده بود که کاملا تبلیغات دولتی بود پروژه‌ای که به‌طور بسیار علنی و مستقیم توسط دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی تأمین مالی و تولید شده بود. من معتقدم که در یک دیکتاتوری، حیاتی است که تبدیل به ابزاری برای گسترش استبداد نشویم. اگرچه من واقعاً ارزش می‌دانم که آقای فرهادی امیر جعفری را در فیلم خود انتخاب کرد، اما جمله او ناخواسته چراغ سبزی به برخی بازیگران فرستاد بازیگرانی که تا آن زمان از همکاری با ماشین تبلیغاتی رژیم خودداری کرده بودند.
در نتیجه، می‌خواهم تأکید کنم که سینمای ایران شامل طیف وسیعی از فیلمسازان است. ایده‌ای که برخی افراد ممکن است سعی کنند از حضور دیگران در جشنواره‌های بین‌المللی جلوگیری کنند، با اصول آزادی هنری و حتی حقوق بشر اساسی مخالف است. چنین فضایی همچنین فشار زیادی به فیلمسازان ایرانی وارد می‌کند که قادر به کار خارج از سیستم رسمی یا فراتر از سانسور نیستند.
آنها بین دو نیرو گرفتار شده‌اند: از یک سو، فشار دستگاه سانسور؛ و از سوی دیگر، فشار کسانی که هرگونه فعالیت حرفه‌ای را خیانت به مردم یا همدستی با رژیم می‌دانند و حق دیگران برای انتخاب مسیر خود را انکار می‌کنند. برای من روشن است که مردم توانایی‌ها، ظرفیت‌ها و حتی شرایط متفاوتی دارند.
همه نمی‌توانند ریسک‌های مربوط به ساخت فیلم‌های زیرزمینی را بپذیرند. من از فیلمسازان ایرانی که سانسور را رد می‌کنند، عمیقاً حمایت می‌کنم، اما نمی‌خواهم به فشارهایی که به کسانی که به هر دلیلی مجبورند در سیستم سانسور کار کنند، وارد می‌شود، اضافه کنم. از دیدگاه من، آنها خود قربانی سانسور هستند.
من ترجیح می‌دهم مبارزه‌ام را به سمت کسانی که این سانسور را تحمیل می‌کنند هدایت کنم.
روستایی در بیانیه‌ای که برای ورایتی ارسال کرده، فیلمش را چنین توصیف می‌کند: «فیلم دربارهٔ زنی است که در برابر همهٔ مردانی که مقابلش قرار دارند و در برابر جامعه‌ای مردسالار که او را از تمام حقوقش از جمله حق مادر بودن محروم می‌کنند، ایستادگی می‌کند.»
او گفته: «برایم عجیب است که برخی افراد خارج از ایران من را به همکاری با حکومت متهم کرده‌اند.»
روستایی در ادامه گفته است که این یک فیلم مستقل است. او انکار نمی‌کند که برای ساخت فیلم مجوز دولتی گرفته، اما با تأکید گفته که این کار را مجبور بوده انجام دهد «تا بالاخره بتوانم داستان زنی را روایت کنم که سال‌ها در ذهنم فریاد می‌زد و منتظر بود دیده شود.»
شرکت فرانسویGoodfellas که پخش بین‌المللی «زن و بچه» را بر عهده دارد، در بیانیه‌ای تأکید کرده که این فیلم که با سرمایه‌گذاری مشترک آنها و یک سرمایه‌گذار خصوصی ساخته شده، «هیچ‌گونه حمایتی از سوی دولت ایران دریافت نکرده است.» این شرکت اضافه کرد که در طول فیلم‌برداری در ایران، «فشارهایی بر تولید وارد شده» و فیلم‌برداری «به‌شدت از سوی مقامات ایرانی دچار اخلال شده بود».
بیانیه کامل سعید روستایی
من از دل صحبت می‌کنم. همان چیزهایی که فقط در خلوت، در میان دوستان نزدیک گفته می‌شود.
حالا آنها را اینجا، به همه شما می‌گویم: زن، بچه. زن و بچه.
فیلم چهارم من درباره زنی است که در برابر تمام مردانی که در مقابلش ایستاده‌اند، و در برابر جامعه‌ای مردسالار که تمام حقوق او را از او می‌گیرد، از جمله حق مادری، می‌ایستد.
حجاب انتخاب من نیست اما بخشی از زندگی ما در ایران است. این قانونی است که بر زنان تحمیل شده، اما ما عادت کرده‌ایم که از درون، برای آزادی مقاومت کنیم.
پس از اعتراضات خوابگاه‌ها، پس از اعتراضات ۲۰۰۹، پس از اعتراضات ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹، فیلمسازان مقیم ایران همچنان فیلم ساختند. و در همان سال‌ها، برخی از مهم‌ترین آثار تاریخ سینمای ایران ساخته شدند شامل فیلم‌هایی که نامزد اسکار شدند.
فیلم قبلی من، «برادران لیلا»، طبق گفته مقامات، به پیش‌بینی قیام زنان متهم شد و آغازگر حرکت‌های آن جنبش شناخته شد. به همین دلیل من چندین بار برای بازجویی احضار شدم، در دادگاه‌ها حضور پیدا کردم، و یک قدم تا زندان رفتم. در نهایت، فیلم ممنوع شد و سپس به‌طور غیرقانونی در ایران لو رفت. من به زندان محکوم شدم. از کار کردن منع شدم. توسط دولت به‌عنوان «دشمن» برچسب زده شدم.
من فیلمی ساخته‌ام درباره زنی که در برابر جامعه مردسالار مبارزه می‌کند و عجیب است که برخی از افراد خارج از ایران من را به همکاری با دولت متهم کرده‌اند.
«زن و بچه» با درد و سختی زیاد ساخته شد، با تأمین مالی خصوصی و همکاری با یک شرکت فرانسوی. این فیلم بخشی از سینمای مقاومت است که تحت دولت رئیسی در آستانه محو شدن بود. ما «زن و بچه» را ساختیم تا سنت سینمای اجتماعی را احیا کنیم، که در بستر خود ذاتا سیاسی است. ما این فیلم را ساختیم تا تصویری از زنان و مادران ایستاده در برابر یک سیستم مردسالار ارائه دهیم.
«زن و بچه» یک فیلم مستقل است. تنها مصالحه‌ای که وجود داشت، دریافت مجوزی بود که مجبور شدم آن را بگیرم، تا بتوانم بالاخره داستان زنی را روایت کنم که در ذهنم فریاد می‌زد، منتظر دیده شدن بود.
منبع: ورایتی
