در ۱۵ آوریل ۲۰۱۹، جهان با شگفتی و اندوه شاهد فرو ریختن منار کلیسای نوتردام پاریس و تخریب سازه چندصدساله سقف آن، معروف به «جنگل»، بود که بر اثر یک آتش‌سوزی نابود شد. این کلیسای جامع به‌تدریج مورد بازسازی قرار گرفت و در دسامبر ۲۰۲۴ دوباره به روی عموم بازگشایی شد. متن زیر گزارشی از مراحل اصلی بازسازی این کلیسا است.
بازسازی کلیسای نوتردام نمونه‌ای شگفت‌انگیز از نبوغ انسانی، همکاری و تعهد به میراث فرهنگی است. این پروژه به‌طور همزمان از مهارت‌های سنتی و تکنیک‌های مدرن استفاده کرده که هم به اصالت تاریخ احترام می‌گذارد و هم از منابع معاصر برای تضمین پایداری کلیسا در نسل‌های آینده بهره می‌برد.
بازسازی اجزای کلیدی، مانند منار، صلیب محراب و طاق‌های فرو ریخته، فاجعه آتش‌سوزی را به فرصتی برای تجدید حیات تبدیل کرد. درحالی‌که از ابزارها و تکنیک‌های سنتی برای بازتولید جزئیات تاریخی استفاده شده، بهره‌گیری از نوآوری‌های مدرن در مرمت به دقت و دوام بیشتر کمک می‌کند. این ترکیب اطمینان می‌دهد که اجزای بازسازی‌شده هم به گذشته وفادار هستند و هم برای مقابله با چالش‌های آینده بهتر تجهیز شده‌اند. مشارکت صنعتگران و شرکت‌ها از سراسر فرانسه، بازتابی از سرمایه‌گذاری جمعی در این پروژه است. همچنین این پروژه تلاشی متحدانه بود که افراد، کسب‌وکارها و نهادهای دولتی را در یک مأموریت مشترک برای بازسازی یک نماد از میراث فرانسه گرد هم آورد.
در نوامبر ۲۰۲۴ چشم‌اندازی از سازه سقف به دست نجاران بازسازی شد. برای انجام این کار عظیم، هزار درخت بلوط مورد نیاز بود. هر درخت به صورت ویژه‌ای انتخاب شد تا برای یک قطعۀ خاص از چوب سازه سقف استفاده شود. این کار با همکاری سازمان ملی جنگل‌ها انجام شد. سازه سقف قسمت محراب توسط آتلیه‌های پرو در سن-لوران-دو-لا-پلن در منطقه آنژو ساخته شد و سازه سقف بخش صحن اصلی توسط آتلیه‌های دِسمون در پریه-لا-کامپاین در منطقه اور ساخته شد. برای نزدیک‌تر بودن به سازه سقف اصلی، ابزارهای خاصی استفاده شد که بر اساس ابزارهای قدیمی دوران قرون وسطی بازتولید شده بودند تا اثری مشابه با سازه سقف اصلی باقی بگذارند.
برج شمالی کلیسای جامع نوتردام در ۱۵ آوریل ۲۰۱۹ درگیر شعله‌های آتش شد. در ژوئیه ۲۰۲۳، هشت ناقوس برج شمالی – گابریل، آن-ژنوویو، دنیس، مارسل، اتین، بنوا-ژوزف، موریس و ژان-ماری – توسط یک گروه متشکل از پنج شرکت تخصصی در صنعت ناقوس‌سازی جابه‌جا شدند تا امکان بازسازی برج ناقوس شمالی که در داخل برج قرار دارد، فراهم شود. این هشت ناقوس آماده شدند و دو ناقوس که بر اثر حرارت آسیب دیده بودند، در کارگاه‌های واقع در منطقۀ مانش، یکی از دو ریخته‌گری تخصصی باقی‌مانده در ساخت ناقوس‌ها و برنزهای هنری، مرمت شدند. این شرکت در سال ۲۰۱۳، به مناسبت ۸۵سالگی کلیسای جامع، این هشت ناقوس جدید را برای برج شمالی ساخته بود. این هشت ناقوس در تاریخ ۱۲ سپتامبر گذشته به کلیسای جامع منتقل شدند.
ناقوس‌ها ابتدا توسط اسقف اعظم اولیویه ریبادو دوما، رئیس و کاهن اعظم کلیسای جامع، تبرک شد و سپس در بالای گنبد محراب قرار گرفت. بازنصب صلیب محراب نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر در بازسازی پوشش و تزئینات سقف محراب است که نصب آن بر روی سازه‌های سقف در فوریه ۲۰۲۴ آغاز شده بود.
بازسازی همچنان ادامه دارد
در مارس ۲۰۲۴، مناره، مبلمان هنری و آثار بزرگ به مکان خود بازمی‌گردند همچنین فرایند بازگرداندن هشت هزار لوله ارگ بزرگ پس از پاکسازی ادامه دارد.
در داخل کلیسا، با برداشتن داربست‌ها در محراب، مبلمان هنری و آثار بزرگ که هرگز کلیسا را ترک نکرده بودند، بار دیگر نمایان می‌شوند. این آثار توسط هنرمندان و متخصصان در رشته‌ها و تخصص‌های مختلف مورد پاکسازی و مرمت قرار گرفته‌اند: مجسمه‌های مرمرین و برنزی از نیایش لوئی سیزدهم، نرده‌ها، نیمکت‌ها و اشیاء ساخته‌شده از چوب، و همچنین تزئینات نقاشی‌شده در کلیساهای کوچک محراب که اکنون رنگ‌ها و زیبایی کامل خود را دوباره به نمایش می‌گذارند.
مجسمه‌ای که در عکس می‌بینید تنها مجسمۀ قرون وسطایی بود که در آتش‌سوزی آسیب دید و بنابراین شامل فرآیند مرمت شد. این مجسمه به کارگاهی منتقل شد تا با استفاده از نسخۀ اصلی موجود و مدلی از جنس رزین و عکس‌های قدیمی امکان بازسازی به‌وجود آید، همچنین بخش‌هایی که با گذر زمان از بین رفته بودند مرمت شد. این اثر با ویژگی‌های برجستۀ چهره و چین‌های ظریف لباسش شناخته می‌شود. مجسمه جدید توسط مجسمه‌سازان و سنگ‌تراشان در جایگاه اصلی‌اش، در بالای گُرده غربی که سازه سقف صحن را پشت نمای کلیسا می‌بندد و طی ماه‌های اخیر بازسازی شده بود، قرار گرفت. نکتۀ جالب این است که فرشته رو به میدان اصلی نگاه نمی‌کند، بلکه به سمت گوشۀ برج جنوبی کلیسا در پس‌زمینه خیره شده است. این مجسمه نماد فرشته روز قیامت است که با صدای شیپورش، تمام بشریت را گرد هم می‌آورد.
فرآیند دقیق بازسازی دروس ارزشمندی را در زمینه حفاظت معماری، به ما می‌دهد همچنین اهمیت حفظ میراث فرهنگی و نقش آثار تاریخی در شکل‌دهی هویت ملی و جهانی را بیش از پیش رونق می‌بخشد. این پروژه همچنین با تعیین استانداردی برای پروژه‌های بزرگ مرمت، دیگر تلاش‌های مرمتی در سراسر جهان را الهام می‌بخشد. در نتیجه، بازسازی نوتردام یک تلاش عظیم است که فراتر از بازسازی صرف می‌رود؛ این یک عمل حفظ میراث فرهنگی، و یادآوری قدرتمند از توانایی انسان برای غلبه بر آسیب‌ها و بازسازی با دقت و اصولی است.
بر فراز طاق‌های بازسازی‌شده صحن اصلی و محراب، نصب حدود صد قاب سازه سقف از چوب بلوط جامد آغاز شده است (قاب بخشی از سازه سقف است که تغییر شکل نمی‌دهد و وزن پوشش ساختمان با سقف شیب‌دار را تحمل می‌کند). این قاب‌ها مطابق با طرح قرون وسطایی بازسازی شده‌اند.
سازه‌های سقف دو بازوی ترانسپت که آن‌ها نیز از چوب بلوط جامد و مطابق با طراحی قرن نوزدهم بازسازی شده‌اند، از طریق رود سن منتقل شده‌اند.
کارهای تمیزکاری و مرمت داخل کلیسا که طی ماه‌های گذشته آغاز شده بود پایان یافت، همان‌طور که مرمت دیوارهای سنگی و طاق‌های فروریخته نیز به پایان رسید. در این پروژه عظیم شرکت‌های متعددی به خدمت گرفته شده است، از جمله کسب‌وکارهای کوچک و متوسط برتر در حوزه مرمت بناهای تاریخی و هنرمندان صنعتگر از سراسر فرانسه. همچنین این پروژه تنوع زیادی از مشاغل و مهارت‌ها را در بر گرفته است: سنگ‌تراشان، مرمت‌گران نقاشی‌های دیواری و مجسمه‌ها، استادان شیشه‌گری، آهنگران هنری، نجاران، سقف‌سازان و دیگران.
اگرچه بازسازی کلیسای نوتردام قطعاً پروژه‌ای شگفت‌انگیز و ضروری است، اما چند نکته انتقادی وجود دارد که می‌توان به آن‌ها توجه کرد:
اصالت در برابر مدرن‌سازی
اگرچه این پروژه تلاش می‌کند تا به طراحی قرون وسطایی و مصالح سنتی وفادار بماند، اما هنوز سؤالاتی دربارۀ این موضوع وجود دارد که تا چه حد باید از مداخلات مدرن استفاده کرد. برای مثال، برخی از بخش‌های فرآیند بازسازی ممکن است شامل مصالح یا تکنیک‌هایی باشد که در قرن دوازدهم در دسترس نبوده‌اند، که می‌تواند اصالت اصلی ساختار را تغییر دهد. یافتن تعادلی بین حفظ دقت تاریخی و اجرای تدابیر ایمنی یا کارایی مدرن همیشه در چنین بازسازی‌های بزرگ و برجسته‌ای مسئله‌ای حساس است.
نوتردام همیشه یک جاذبۀ گردشگری مهم بوده است، و اگرچه ضروری است که کلیسا به شکوه اولیۀ خود بازگردد، نگرانی‌هایی وجود دارد که چگونه بازسازی ممکن است بر اهمیت مذهبی و فرهنگی آن تأثیر بگذارد. با در نظر گرفتن احتمال جذب میلیون‌ها گردشگر برای دیدن کلیسا پس از بازگشایی، ممکن است گفته شود که خطر تبدیل آن به یک نمایش یا جذابیت بصری وجود دارد تا یک مکان مقدس. این مساله می‌تواند معنای تاریخی و مذهبی آن را تحت‌الشعاع قرار دهد.
اگرچه این پروژه تحت نظارت دقیق دولت فرانسه و کارشناسان مختلف قرار دارد، ممکن است فضای بیشتری برای شفافیت و مشارکت عمومی در فرآیند وجود داشته باشد. شهروندان و جامعۀ بین‌المللی ممکن است همیشه تصویری واضح از پیشرفت یا چالش‌های تیم بازسازی نداشته باشند. دسترسی بیشتر به اطلاعات و به‌روزرسانی‌های پشت‌صحنه می‌تواند درک و مشارکت عمومی را افزایش دهد. در نتیجه، اگرچه بازسازی نوتردام بدون شک دستاوردی عظیم است که نشان‌دهنده تلاش‌های بی‌شماری از هنرمندان و حرفه‌ای‌ها است، نگرانی‌هایی در مورد مسائلی مانند اصالت، هزینه، توریسم، پایداری زیست‌محیطی و مشارکت عمومی وجود دارد. یافتن تعادل بین نیاز به یک بازسازی وفادار و الزامات مدرن چالشی پیچیده و مداوم است.
استفاده از طرح‌های قرون وسطایی و مصالح سنتی، مانند بلوط برای سازه سقف و سنگ‌های تراش‌خورده، نشان‌دهنده احترام عمیق به اصالت کلیسا است. این تعهد به اصالت، روح ساختار اصلی را حفظ می‌کند و در عین حال بیانگر تعهد به احترام به سازندگان آن است. این تلاش جمعی نه تنها پیچیدگی بازسازی را نشان می‌دهد، بلکه اهمیت مهارت‌های متنوع در حفظ آثار فرهنگی را نیز برجسته می‌کند.
